Lesidee: de Romeinse Limes

Bij een herindeling van een kast in de Mediatheek zag ik hem plotseling weer staan: de Limes Atlas. Waarom, zo vroeg ik mij af, wordt deze prachtige uitgave van Uitgeverij 010 toch zo weinig gebruikt op onze school? Misschien weten te weinig docenten dat deze publicatie, die de ruimtelijke impact van het Romeinse offensief op Nederlands grondgebied op voortreffelijke wijze inzichtelijk maakt, bestaat. Het boek trok mijn attentie ook, omdat mij in die zelfde tijd een artikel in Trouw onder ogen kwam. “Het moet een afgrijselijk schouwspel zijn geweest”, stelt Trouw. “In het jaar 55 voor Christus won het Romeinse leger niet slechts een veldslag in het Nederlandse rivierengebied. De manschappen van Julius Caesar joegen hun Germaanse tegenstanders volledig over de kling.” Voor het eerst is bewezen dat de Romeinse veldheer en staatsman Julius Caesar en zijn troepen op Nederlands grondgebied zijn geweest. VU-archeologen onder leiding van Nico Roymans deden eind 2015 verslag van een voor de Nederlandse archeologie unieke ontdekking: de locatie waar Caesar in 55 v.Chr. twee Germaanse stammen vernietigde. Dit is daarmee de vroegst bekende veldslag op Nederlandse bodem die speelde in de beginjaren van het Nederlandse deel van de Romeinse Limes. (Bron: Vu Magazine)

De grens van het Romeinse rijk liep in de eerste eeuwen na Christus van Afrika tot in Engeland. Deze grens is nu bekend onder de naam de Limes. Het Nederlandse deel daarvan liep langs de Rijn. Vandaar dat overal langs de Rijn nog steeds resten van oude Romeinse vestingplaatsen worden gevonden. Het Klokhuis heeft als onderdeel van de Nederlandse Canon een inleidende aflevering gewijd aan De Romeinse Limes. Om het onderwerp verder in te leiden zou je op het digibord of monitor de vensterplaat Romeinse Limes in Nederland kunnen gebruiken. De achtergronden van de opbouw van het Romeinse Rijk door de tijd vind je in een (Engelstalige) Animated Map.

Om je een voorstelling te maken van het Romeinse Rijk in die tijd van de eerste eeuwen na Christus is de 3D reconstructie van Rome een mooie ingang. Sinds 1997 werkt een grote groep wetenschappers, waaronder medewerkers van de universiteiten van Virginia en Bordeaux, aan een project om het Rome uit de oudheid digitaal te reconstrueren.

Tot zo ver Rome. Hoe een willekeurige Romeinse stad was opgebouwd vind je hier. Ook de boven genoemde Atlas bevat verder vele tekeningen van Romeinse bouwwerken, van woonhuis, wegen tot forum en tempel. Een aantal in Nederland gevonden archeologische objecten vind je op het Geheugen van Nederland. Een digitale archeologische Atlas van de Oudheid vind je hier.
Er zijn ook in Nederland nog steeds herkenbare herinneringen aan de noordelijke grenzen van het Romeinse Rijk. Juist daarom zijn er projecten ontstaan om deze grenzen letterlijk 'een plaats te geven', in stadswijken of landschappen, als conservatie, reconstructie of markering (in het wegdek bijvoorbeeld). Het laatste gedeelte van de atlas toont daar diverse (veelal buitenlandse) voorbeelden van. Leidsche Rijn en Almere kun je in de Atlas zien, maar er zijn uit andere bronnen ook YouTube filmpjes over onder meer Utrecht, Nieuwerbrug en Katwijk. Zie ook de site over de plaatsen waar materiaal is gevonden binnen de Nederlandse Romeinse Limes. In Nederland is echter van de Limes - in verhouding tot andere landen - betrekkelijk weinig meer te zien. Vandaar ook dat UNESCO de Limes in Nederland niet en die van het Verenigd Koninkrijk en Duitsland wel op de Werelderfgoedlijst heeft geplaatst. 

Wat heeft de Limes nu betekend voor Nederland? En wat vinden we er nu nog van terug in Nederland? Dit zijn vragen waarop leerlingen in dit lesmateriaal antwoorden zoeken. Informatie vind je op Romeinen.info, een online medium, opgestart door enthousiaste academici om een groter publiek kennis over de Romeinse tijd bij te brengen. De site behandelt het verleden maar ook actuele ontdekkingen; zowel voor de Romeinen als al hun tijdgenoten. Lesmateriaal en veel links vind je verder hij Histoforum en Romeinen.nu, het promotiebureau voor Romeinse geschiedenis in Nederland.

Je kunt anno nu ook de leerlingen laten reizen als de Romeinen. Leren door ervaren is immers een van de pijlers van ons onderwijs. Op Omnesviae kunnen leerlingen een virtuele reis maken, die op de kaart wordt aangegeven. Basis voor Omnesviae is de Peutingerkaart, een kopie van een Romeinse reiskaart die tot de 3e en 4e eeuw na Christus is bijgewerkt. De Peutingerkaart is eigenlijk een wegenkaart; de wegen worden voorgesteld door rode lijnen, de aan de wegen gelegen plaatsen door allerlei vignetten of door een knik in de weg. Als je klikt op een rode bol op de door jou uitgestippelde route in Omnesviae zie je de onderliggende Peutingerkaart. (Bron: De digitale Archivaris)
ORBIS is ontwikkeld door een team wetenschappers van de Stanford universiteit, dat onder leiding staat van de historicus Walter Schneidel. In samenwerking met een groot aantal geografen, archeologen en historici is hij een aantal jaren bezig geweest aan de ontwikkeling van het programma. Hierbij werd onder andere gebruik gemaakt van satellietkaarten, weermodellen en oude Romeinse reisverslagen. ORBIS is een interactieve kaart van het Romeinse rijk omstreeks 200 na Christus. Het model van het programma omvat in totaal 751 bestemmingen, die bereikt kunnen worden via 84.631 kilometer aan verharde wegen of een van de in totaal 900 bekende zeeroutes. Naast het vertrekpunt en de bestemming kan de gebruiker ook kiezen welke transportmiddelen hij wil gebruiken, hoe veel de reis mag kosten en in welk jaargetijde hij zijn reis plaats laat vinden.Dat dit alles van grote invloed was op de duur van de reis, blijkt wel uit de resultaten. Zo was een ruiter die in de oudheid van Lugdunum Cananefatium (Voorburg) naar Lutetia (Parijs) reisde in juli iets meer dan 6 dagen kwijt, terwijl hem dit in december maar liefst 16 dagen kostte. Tevens wordt al snel duidelijk dat een zeereis over het algemeen sneller was dan het reizen over land. Zo kon een koopman uit Londinium (Londen) met de bestemming Rome het beste per boot afreizen naar Zuid-Frankrijk, om vanuit daar door te steken naar de Middellandse zee, en hier opnieuw het ruime sop te kiezen richting Rome. Hiermee legde hij wel bijna 1.200 kilometer meer af dan de kortste landroute, maar die zou hem ruim twee maanden extra reistijd kosten. (Bron: Isgeschiedenis) 

Kruip eens in de huid van een Romeinse reiziger. De werking van Orbis wordt in dit filmpje uitgelegd: