woensdag 18 juni 2014

Next generation sequencing

Het lezen van onze genen kan steeds goedkoper en sneller. Rond de eeuwwisseling deed men nog twee jaar over het in kaart brengen van één humaan genoom en dat kostte toen nog zo’n miljard Euro. Nu kan het in een paar uur voor ongeveer 1000 Euro. Daardoor worden DNA-tests nu ook steeds vaker toegepast. In de kliniek, bij de zwangerschap, in het strafrecht, in de sport en ook op eigen initiatief. Maar, ons eigen DNA bepalen… Willen we dat eigenlijk wel? Leuk om te weten wat je in de toekomst te wachten staat en of je ergens aanleg voor hebt. Tenzij de uitslag tegenvalt natuurlijk. Want wat heb je er dan aan om te weten dat je een grote kans hebt een onbehandelbare ziekte te krijgen als je ouder bent? En daar ligt hem nu net de crux: de beloften van genenonderzoek voor deze onbehandelbare ziektes als diabetes, kanker en hart- en vaatziekten zijn nog niet ingelost. En: echte grote verschillen in DNA worden pas goed in kaart gebracht door patroonherkenning. Daarvoor moeten we informatie uit ‘biobanken’ gaan delen. Big data en de bijbehorende privacyvraagstukken doemen hierbij op. We identificeerden wel in korte tijd de verwekkers van infectieziekten, waardoor we nu de juiste therapie kunnen kiezen, de risico’s van een wereldwijde epidemie beter kunnen inschatten en preventiemaatregelen kunnen nemen. We vangen er – desnoods jaren later – boeven mee, kweken planten en fokken diersoorten. De termen lopen wat door elkaar, maar voor het goede begrip: Genomics is de studie van de genen, het richt zich op groepen en op veel voorkomende ziekten door data te vergelijken. Genetica richt zich vaak op één gen en individu en bestudeert erfelijkheid.

De Stichting Biowetenschappen en Maatschappij brengt jaarlijks vier cahiers uit voor het brede publiek over actuele en toekomstige ontwikkeling en toepassing van de biowetenschappen, met de focus op de betekenis en gevolgen voor mens, dier en maatschappij. De Stichting besteedt geregeld aandacht aan genetica en genomics. Over ziekten en de genetische constitutie van individuen verschenen eerder al de Bio Cahiers Pillen op maat : De opkomst van de Farmacogenetica en Gezondheid, gen en omgeving (beide te downloaden en ook in de Mediatheek te leen). Onlangs werd het nieuwe cahier Genen en gezondheid uitgebracht. Dit cahier belicht de opmars en de mogelijkheden van genomics en genetische tests bij zwangerschap en geboorte, in de gezondheidszorg, bij sport en in de rechtszaal. Het belicht ook - de boven al aangestipte - ethische, juridische en psychologische vragen die dat oproept. Bij dit cahier is lesmateriaal ontwikkeld voor havo/vwo bovenbouw. De docentenhandleiding van het lesmateriaal is verkrijgbaar door een email te sturen via het contactformulier. Het cahier is overigens ook online te lezen opeen speciale pagina op Kennislink.

Uitgebreid (lesboekvervangend) lesmateriaal over moderne genetica is in de maak! Kijk daarvoor eind 2014 op levedna!. Deze site wil de kennis over DNA in Nederland vergroten. Lesmateriaal vind je ook bij de uitgave Genetica van het Belgische project Start to Know. De uitgave is te leen in de Mediatheek, in de binnenflap vind je de code waarmee je het lesmateriaal downloadt. Bij de uitgave Genetica in beweging : De moeite waard om te leren vind je ook lesmateriaal van de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen (NVON).
Verdere basisinformatie over Genen, DNA en genomics vind je op Watisgenomics.

Het Centre for Society and Genomics (CSG) van de Radboud Universiteit houdt zich op wetenschappelijk niveau bezig met de interactie tussen genomics en maatschappij. Het centrum publiceert regelmatig over genetica, genomics en biotechnologie.

De Mediatheek heeft onder meer de volgende uitgaven in de uitleen: Genetica; Onze genen, handboek menselijke erfelijkheid; Biologie in de 21ste eeuw; De blauwdruk : feiten en ficties over DNA; Genoom : Het recept van de mens; Mendel : vader van de genetica; Evolutie zit in je genen : Over Darwin en Genomics; Beter dan goed : Over genetica en de toekomst van topsport

woensdag 11 juni 2014

Ik voel nattigheid

We hebben er de laatste tijd nogal eens last van, ik bedoel water. Het waterniveau stijgt wereldwijd onder meer door klimaatverandering, maar soms valt het in de vorm van regen ook gewoon met bakken uit de lucht. Wij hebben te veel, in andere landen is er te weinig. En dan is het ook nog zo dat veel mensen op onze planeet nog steeds geen toegang hebben tot schoon drinkwater en sanitair. In 2009 hebben de partners in het Nationaal Wateroverleg (NWO) afgesproken hun krachten te bundelen om jongeren op een effectieve en aansprekende manier in aanraking te brengen met de waterpraktijk. In opdracht van, en in samenwerking met, de Stuurgroep Watereducatie is door SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling) een curriculumvoorstel watereducatie ontwikkeld. Het doel hiervan is het thema water in het basis- en het voortgezet onderwijs een meer vanzelfsprekende plaats te geven. Het curriculumvoorstel, eerder aangekondigd als Leerplan Watereducatie, is in mei 2011 gepubliceerd. Het doel van het Leerplan is het thema water in het onderwijs een meer vanzelfsprekende plaats te geven. De Stuurgroep Watereducatie publiceerde op zijn site ook een online Waterkennistoets. In ongeveer 15 minuten passeren vragen bij belangrijke onderwerpen uit het Leerplan Watereducatie. Omdat de toets zich aanpast aan het niveau van de leerling is ze geschikt voor alle leerlingen van 10-18 jaar.

Wat weetjes: 80% van het water op aarde bestaat uit oppervlaktewater. De andere 20% bestaat of uit grondwater of uit atmosferische waterdamp. Van al het water op aarde, bestaat slechts 2,5% uit zoet water. Zoet water bestaat uit grondwater (0,5%), of direct beschikbaar water in meren, beken en rivieren (0,01%). Zo'n 90% van de wereldvoorraad zoet water ligt in Antarctica. Menselijke hersenen bestaan voor 75% uit water. En, dit wist ik toch ook niet, er is 5680 liter water nodig om een vat bier te produceren! Je kunt trouwens deze en veel meer feiten lezen op Lenntech. Ook de Water Faq van Lenntech is een prima introductie op de waterpraktijk. Een reeks van Engelstalige video’s voor verschillende leeftijden over water en ecologie vind je hier. Let op: je kunt ook doorklikken naar subcategorieën.

2.6 Biljoen mensen op onze planeet hebben geen toegang tot schoon drinkwater en geen sanitair. Meer mensen hebben een mobiel dan dat er over een toilet beschikken. 4000 Kinderen per dag sterven aan de gevolgen van deze problematiek. Op Water.org vind je alle feiten. De site is opgezet om deze enorme problemen te lijf te gaan. Er is tevens een YouTubekanaal waar je de video’s van de organisatie vindt. Positieve verhalen en verslagen van projecten over (schoon) water vind je op Viewchange.org.

Een overzicht van websites, activiteiten en lespakketten over water en waterbeheer in Nederland vind je op de site van de Waterschappen. Ruimte voor de Rivier heeft een site waarin gepoogd wordt de leerling waterwijs te maken. De site biedt onder meer een begrippenlijst en Waterwoordenboek. Op Waterfootprint.org kun je jouw eigen waterfootprint berekenen en de footprint van Nederland zien. Leuke introductie voor een debat over duurzaamheid en watergebruik.
Waterwise is een digitale lesmodule voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Hier vind je alles over waterbeheer in Nederland. Door tv-fragmenten, animaties en spelletjes leer je bijvoorbeeld hoe rioolwater weer schoon wordt en waarom Nederlandse huizen niet onder water staan. De lesmodule werd onlangs in COS (5, 2014 in Mediatheek) besproken: "Het is een goed initiatief van deze negen waterschappen om te focussen op de kerntaken veilig, voldoende en schoon." Wel wordt in het artikel in COS het gemis aan kaartmateriaal aangegeven en vermeld dat EDUGIS mogelijkheden biedt om bijvoorbeeld overstromingsrisico’s in Nederland aan te geven. Er is ook een Teleblikquiz beschikbaar met de titel Nederland waterland. In deze quiz leren de leerlingen over de rivieren, het IJsselmeer, de Watersnoodramp en het Deltaplan.

Games zijn er ook. Van Upact is er Waterconnexx. De game speelt zich af in een conflictgebied zonder water- en sanitaire voorzieningen. Het is aan jou om strategisch, zoals bij Sim City, de pompen, leidingen en rioleringen te plaatsen en te onderhouden om alle mensen gezond en welvarend te houden. Hoe beter dit lukt, hoe meer druppels je verzamelt en hoe hoger je score. Je kunt druppels sparen door het aanleggen van leidingen, het opzetten van waterpunten, het plaatsen van pompen en door zoveel mogelijk huizen aan te sluiten op jouw waternetwerk. Upact is ook aanwezig op Facebook.
De Watermanager van Watereducatie is een serious game voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De game bestaat uit twee modules: "Het Rivierengebied" en "De Zeeuws-Hollandse Delta". In de game zitten leerlingen zelf aan de knoppen. Ze nemen de rol aan van watermanager, en moeten op zoek gaan naar een optimale oplossing voor watervraagstukken in deze twee gebieden. Dit kunnen ze doen door maatregelen aan te klikken en de effecten van die maatregelen te evalueren. Hoe beter ze het systeem inrichten, hoe meer punten ze krijgen.



Leerlingen worden zich middels bovenstaande voorbeelden bewust van wereldproblemen en ontdekken wat zij hier zelf mee te maken hebben en wat ze er aan kunnen doen.
Zie hiervoor ook: Lesidee: Werken aan een betere wereld

woensdag 4 juni 2014

Het Centrum voor Mondiaal Onderwijs

Het Centrum voor Mondiaal Onderwijs (CMO) maakt lesmateriaal voor het basis- en voortgezet onderwijs voor verschillende vakken en projecten. De onderwerpen die worden behandeld zijn: Ontwikkelingssamenwerking, Oorlog & vrede, Mensenrechten, Milieu, Duurzame ontwikkeling en Europa en passen dus prima in ons curriculum. Docenten worden ondersteunt met een veelheid aan lesmateriaal en uitgaven. CMO is deel van de Faculteit Managementwetenschappen van de RU Nijmegen. De bedoeling van de makers van de site is om leerlingen te leren om zelf na te denken, een oordeel te vormen en te handelen. 
Een goed voorbeeld hiervan is de site Islam in the Spotlight. Islam in the Spotlight daagt de leerling uit om vooroordelen uit de weg te ruimen, om de media kritisch te volgen, om empathie te ontwikkelen voor mensen met een (andere) religie en om naar andere meningen te luisteren. Om dan, uiteindelijk, je eigen mening te vormen. Bij Islam in the Spotlight vind je een aantal thema’s (dialoog, geschiedenis, kunst, vrouwen, feesten), interviews met leerlingen, woordenlijsten et cetera. Een bijbehorend lespakket is na registratie gratis te downloaden.

Speciaal voor het VMBO heeft het CMO voor de (eind)werkstukken een schat aan informatie rond de Millenniumdoelen en rond Europa klaargezet. Ook vind je er een draaiboek over een EU-debat dag, die je op school zou kunnen organiseren.

Het educatieve project 'Handel met Europa - Goed of slecht voor ontwikkelingslanden?' draait om Economische Partnerschaps Akkoorden (EPA’s), vrijhandelsakkoorden die de Europese Unie met haar voormalige koloniën wil afsluiten. Er is binnen ontwikkelingslanden en binnen de Europese Unie al enige tijd een fel debat gaande tussen de voor- en de tegenstanders van deze EPA’s. In het lespakket en op de EPA-website leren de leerlingen (bovenbouw Havo/VWO) aan de hand van bronnenmateriaal over EPA’s, hun relatie tot de millenniumdoelen en de gevolgen ervan voor het dagelijks leven van kleine producenten in ontwikkelingslanden. Lespakket en werkbladen zijn gratis te downloaden.

Veel materiaal op de site is weliswaar wat ouder, maar toch interessant genoeg om in je lessen te gebruiken. Alle informatieboekjes van het CMO zijn sinds kort ook gratis als pdf te downloaden. Er zijn ongeveer 80 titels beschikbaar over de meest uiteenlopende onderwerpen zoals wereldsteden, Europese Unie, landen en volken, milieu, enz. De boekjes zijn ook steeds verbonden met een site. Op de binnenflap van dit informatiepakket staat de inlognaam en het wachtwoord voor de bijbehorende website. Daar vind je nog meer informatie en nuttige adressen.
Kortom, de site is zeker de moeite waard om als docent eens te bezoeken en levert leerlingen voor spreekbeurten en werkstukken een schat aan informatie.