woensdag 25 oktober 2017

Digitale tools als werkvorm

Je hoort bij ons op school nogal eens docenten verzuchten: ik zou best wel eens een digitale tool willen toepassen in mijn les, maar hoe? En welke? Gelukkig komen er steeds meer plaatsen op het internet waar je werkvormen met digitale tools kunt vinden. Deze blogpost richt zich dan ook op docenten die graag hun didactiek willen verrijken met dergelijke digitale instrumenten, maar die het niet altijd even makkelijk vinden om daarmee aan de slag te gaan. Er wordt - als we het over digitale werkvormen en -vaardigheden hebben - vaak een koppeling gemaakt met de 21st century skills. 
Over welke vaardigheden hebben we het dan eigenlijk? SLO (Kennisnet) heeft hierover een themasite ingericht: Het curriculum van de toekomst. Hieronder een schematisch overzicht.




Het betreft - zoals je kunt zien - generieke vaardigheden als samenwerken en probleemoplossen en daaraan te koppelen kennis, inzicht en houdingen die nodig zijn om te functioneren in en bij te dragen aan de toekomstige samenleving. Let hierbij op het woord toekomstig. Patrick KonIng haalt in zijn boek #Mediawijsheid in de klas: samen aan de slag (voormalig) minister Jet Bussemaker aan. Zij stelt dat deze tijd een andere grondhouding vraagt: het gaat erom dat je leert jezelf steeds aan te passen aan veranderende (dus toekomstige) situaties. Om dit aanpassingsvermogen handen en voeten te geven, is het begrip 21ste eeuwse vaardigheden ontwikkeld. (Zie ook: Die goede oude tijd)
Over het belang van aandacht voor die vaardigheden lijkt brede overeenstemming te bestaan. Om leerlingen goed voor te bereiden op de 21ste eeuwse samenleving wordt het belangrijk gevonden de vaardigheden ook een plek te geven in het onderwijs. What’s new aan die vaardigheden, zou je zeggen, dat doe ik al jaren. Nou “nieuw” (voor de meesten van ons in het onderwijs) zijn in elk geval de digitale vaardigheden. De term die hiervoor gebruikt wordt is ‘digitale geletterdheid’. Digitale geletterdheid bestaat uit ICT-(basis)vaardigheden, mediawijsheid, informatievaardigheden en computational thinking. Waarbij computional thinking wordt opgevat als het zodanig (her)formuleren van problemen dat ze met computertechnologie op te lossen zijn. (bron SLO)
SLO heeft verschillende pagina’s waar zij per onderdeel van digitale geletterdheid het leerplankader aangeven. Bij computional thinking gaat dat vrij ver. Behalve algemene vaardigheden als probleem oplossen, zien we hier: “Kan informatie weergeven in relevante grafieken, tabellen, woorden en plaatjes”, maar ook “Kan een computerprogramma schrijven in code”. Dat laatste is zeker voor onze school nog onontgonnen terrein. Bekijk om je hierop verder te oriënteren eens de leerlijn Programmeren voor het basisonderwijs van Wikiwijs. Voor het voortgezet onderwijs is een dergelijke leerlijn er nog niet. In genoemde leerlijn wordt ook verwezen naar een (gratis) online workshop van Kennisnet speciaal ontwikkeld voor leraren getiteld computational thinking. Hierin wordt uitgelegd wat computational thinking is en wat het belang is voor het onderwijs. Specifiek voor het basisonderwijs is er Digileerkracht, een gratis scholing- en supportprogramma op het gebied van computational thinking voor 2000 basisschoolleerkrachten.

Ook kun je bij Kennisnet terecht voor online workshops mediawijsheid en informatievaardigheden. De eerder aangehaalde uitgave #Mediawijsheid in de klas (aanwezig in de Mediatheek) bevat een complete methode mediawijsheid met kant-en-klare opdrachten. Ontdekmedia - waarop ik later nog terugkom - heeft een complete leerlijn Mediawijsheid voor het basisonderwijs ontwikkeld. 
In 2011 heeft een projectgroep antwoord gegeven op de vraag ‘Wat is mediawijsheid en op welke wijze kan gemeten worden hoe mediawijs iemand is?’. Deze projectgroep heeft het startdocument ‘Meten van Mediawijsheid’ opgeleverd. Hierdoor is mediawijsheid meetbaar geworden. Met het ontwikkelde competentiemodel is een verdere versimpeling van de definitie aangebracht tot een model bestaande uit 10 competenties die elk zijn uitgewerkt in 5 algemene niveaus.

In september 2015 ging het Nationaal Media Paspoort van start als de eerste, wetenschappelijk onderbouwde doorlopende leerlijn mediawijsheid/media-empowerment voor het basisonderwijs in Nederland en Vlaanderen. Op veler verzoek is er nu ook een versie van het programma ontwikkeld voor het Voortgezet Onderwijs en zelfs het (V)MBO.
Het Nationaal Media Paspoort voor het Voortgezet Onderwijs bestaat uit 7 lessen of activiteiten, die tussen de 40 en 140 minuten in beslag nemen en dus in een of meerdere lessen behandeld kunnen worden. De 7 thema’s van het programma zijn:

1.Weet wat je ziet
2.Bewaak je identiteit
3.Wat je geeft krijg je terug
4.Houd de klok in de gaten
5.Maak goede keuzes
6.Bescherm je privacy
7.Zorg voor je eigen veiligheid

Bij elke activiteit wordt aangegeven welke VO kerndoelen worden nagestreefd, maar ook welke 21ste eeuwse vaardigheden worden ontwikkeld en welke werkvormen uit het eindadvies Onderwijs 2032 worden toegepast. Het materiaal voor de onderbouw VO, bovenbouw VO en VMBO van het Nationaal Media Paspoort is gratis te downloaden.

Aanvankelijk was de gedachte dat digitale geletterdheid geheel moest worden ondergebracht bij de bestaande vakken. Intussen heerst - volgens SLO - de opvatting dat er ook een deel apart wordt aangeboden. Te denken valt aan aparte lessen mediawijsheid, informatievaardigheden en projectmatig 3D printen bijvoorbeeld. (SLO Context VO, september 2017 (Mediatheek), maar je zou dit ook evengoed in bestaande lessen kunnen inpassen. 
Het SLO heeft momenteel een leerlijn digitale geletterdheid afgerond. Die is op aanvraag beschikbaar via digitalegeletterdheid@slo.nl.

Maar nu praktisch. Bij de site LerenDoenMaken draait alles om maken met behulp van ICT. Een animatie, een tijdschrift, een computerprogramma, het kan van alles zijn. En dat is niet alleen heel erg leuk, maar door het maken van deze producten werk je aan de 21ste eeuwse vaardigheden die belangrijk zijn voor de burger en werknemer van de toekomst. Het platform richt zich op de basisschoolleerling en de leerlingen in de onderbouw van het VO. Het geheel is zo opgebouwd en vormgegeven dat de regie bij de leerlingen ligt. Zij kiezen en maken de opdrachten zelf. Maar dit zou natuurlijk ook door een docent kunnen worden geïnitieerd.
Je kunt op de site een werkvorm (specialisme) aanklikken als bijvoorbeeld Architect/ontwerper en kiest vervolgens een opdracht. De leerling krijgt per opdracht te zien wat hij of zij moet gaan maken en met welke digitale tools dit zou kunnen. Een bijbehorend instructiefilmpje is dan te raadplegen. Als je uiteindelijk de opdrachten via de site wil doen, moet je je wel als school registreren. maar ook zonder registratie kun je wel gebruik maken van de uitleg bij de opdrachten en tools. Het zal je sowieso op ideeën brengen. (Kijk hiervoor ook in COS april 2017 (Mediatheek)

Ook de Reisgidsdigitaalleermateriaal helpt je gratis op weg om via de beoogde leeractiviteiten digitale werkvormen te zoeken. De Stichting Reisgids Digitaal Leermateriaal maakt de site en is een particulier initiatief ter bevordering van het gebruik van digitaal lesmateriaal in het onderwijs. Je kunt ook hier digitale tools (met uitleg) vinden. Deze website is een aanvulling op het boek: De Reisgids Digitaal Leermateriaal (hier te downloaden). Op de website vind je alle content digitaal, gelinkt aan bronnen, werkvormen, tools en rolmodellen. De rolmodellen geven je tips en laten zien wat wel en niet werkt in de klas.
Ook handig is de uitgave BoekTweePuntNul (aanwezig in de Mediatheek). BoekTweePuntNul legt 172 web 2.0-tools en sociale media kort en helder uit.

Bestaande werkvormen inruilen voor werkvormen met nieuwe media, dat is ook het hoofdthema van de site Ontdekmedia. Ontdekmedia helpt je om nieuwe media in je lessen te gebruiken. Op Ontdekmedia vind je voor het Voortgezet Onderwijs de weg naar: Geschikte mediatools ; veelgebruikte werkvormen ; opdrachten uit vakgebieden en mediacompetenties om met leerlingen aan te werken.
Een voorbeeld: Je kiest het vakgebied Aardrijkskunde voor het VO. Je ziet dan een rijtje werkvormen die gemakkelijk te vervangen zijn door mediatools. Ik kies een werkvorm die dient als verwerking en presentatie van wat leerlingen hebben geleerd. Een goede invalshoek daarvoor is: laat leerlingen zelf eens uitleggen hoe iets zit, of hoe je iets moet doen. En dat kan bijvoorbeeld door Thinglink te gebruiken. Dit is een online programma waarmee je gemakkelijk ‘interactieve afbeeldingen’ kunt aanmaken. De basis is een afbeelding (foto of kaart) waarop je aanklikbare punten (tags) kiest en daar vervolgens een informatievenstertje aan koppelt. Door het aanklikken van de tag opent zich het venstertje en kan de aanvullende informatie gelezen of bekeken worden. De aanvullende informatie kan bestaan uit tekst, beeld, geluid, filmpjes. Zo kun je via beeldmateriaal uitleg geven.Je hoeft je geen zorgen te maken als je Thinglink nog niet kent. Elke mediatool is voorzien van heldere instructies en concrete tips voor het inzetten ervan in de les.
Andere werkvormen voor aardrijkskunde zijn: Tijdlijn maken met Capzles of Timerime; een Grafiek maken met Grafiektool of Afstand meten met Afstandmeten.nl. Als je een mediatool aanklikt worden de inhoudelijke leerdoelen, de leerdoelen nieuwe media en - mediawijsheid omschreven. De werkvormen zijn duidelijk omschreven: kaart maken, krant maken, brainstormen etc. Onder het tabblad In het leerplan vindt je leerdoelen en vereiste computervaardigheden uitgelegd.
Je kunt op vijf manieren binnen de site zoeken: op methode/vak (kies voor voortgezet of primair onderwijs), op werkvorm (kies voor voortgezet of primair onderwijs), op mediatool (kies voor voortgezet of primair onderwijs), op mediacompetentie en op combinaties van zoektermen.

In het leerlab Digitale didactiek zijn zogenoemde kickstarters over digitale tools ontwikkeld die docenten op weg helpen om aan de slag te gaan met het gebruik van deze tools in de les. Ook hier kom je weer tools tegen als Socrative, Padlet etc. Het Innovatielab van AVANS heeft een serie gemaakt onder de verhelderende titel Hoe kan ik …

Als je dan wat meer gewend bent aan digitale werkvormen, kun je ook zelf - zonder redactie van collega’s - gaan zoeken naar allerhande tools. Hier vind je op alfabetische volgorde alle tools die zijn opgenomen op het onderwijsblog ICT-idee. Maandag is een Vimeo-kanaal (ook YouTube) gericht op het onderwijs. Iedere maandag verschijnt op dit kanaal een nieuwe editie van Maandag. In het filmpje, in de vorm van een screencast, en optioneel een PDF, staat iedere week een sociale media-tool centraal waar in het onderwijs mee gewerkt kan worden.



Omdat wij natuurlijk met Google For Education werken kunnen ook deze Hipster Google Tools van nut zijn. Wij hebben een abonnement op het blad COS, daar vind je tools uitgelegd en ook in de digitale COS ADD On vind je vaak de rubriek How To.

Tot slot. Op dit blog kun je links het trefwoord Tools aanklikken en zo een keur aan digitale werkvormen vinden die ik voor jullie heb uitgewerkt. Mocht je vragen hebben dan kun je altijd terecht bij de mediathecaris.