De ‘Denktank Coronacrisis’, een initiatief van de Sociaal-Economische Raad (SER), stelde op verzoek van het kabinet vuistregels op, ter ondersteuning van beleid vanaf 1 september 2020. De vuistregels zouden moeten voorkomen dat na de schoolvakanties iedereen weer tegelijk het OV of de auto gaat gebruiken. Hoe het helemaal uitpakt na september is natuurlijk - gezien de grilligheid van COVID 19 - nog niet te overzien, maar de denktank pleit in deze voor het behouden van een combinatie van online en fysiek onderwijs. Niet alleen werkgevers en werknemers moeten variëren in werkplekken en werktijden, dat moet ook gelden voor het onderwijs, aldus de denktank. Dat kan door de kwaliteit van het online onderwijs te verbeteren en door ook meer te variëren met school- en kinderopvang tijden. (Bron: Vives, Trouw, Accountancyvanmorgen) Na de persconferentie van 24 juni weten we inmiddels dat het kabinet gekozen heeft om het voortgezet onderwijs weer zo volledig mogelijk op te starten in het nieuwe schooljaar.
De coronacrisis trok in elk geval iedereen in één klap uit zijn of haar comfortzone en dwong docenten van de ene op de andere dag tot het geven van online onderwijs. Voor scholen met weinig ervaring in deze vorm van onderwijs was er geen tijd voor bezinning. We gingen maar gewoon beginnen met … ja, waarmee eigenlijk. In elk geval met goede moed. In dit blog wil ik een kleine inleiding geven in de terminologie rond online onderwijs en tevens handvatten aanreiken om bij een eventuele tweede golf beter beslagen ten ijs te komen. Meer kennis kan ook helpen bij een eventuele evaluatie van de door ons gekozen aanpak. Sommige docenten - ook op onze school - zijn best enthousiast over een mix van online - en face-to-face onderwijs. Anderen zijn mogelijk vastgelopen. Directeur Patricia Hanssen van de Bernard Lievegoedschool in Maastricht: “Sommige leerlingen zeggen thuis meer rust in hun hoofd te hebben. Zij vinden het prettig om zelf hun dag in te delen. Voor andere leerlingen is het wegvallen van de vaste dagindeling juist een gemis; zij komen niet met vragen, zij verdwijnen uit het zicht. Weer andere leerlingen missen de ontmoeting, zij voelen zich eenzaam thuis. Dat zijn opvallende verschillen. Hoe spelen we daar na de zomer beter op in?” (Bron: artikel op ons Portal)
Zou online onderwijs ons onderwijs kunnen verrijken? En, wat wordt eigenlijk bedoeld met online onderwijs? Is het een Powerpoint voorzien van audio en dan versturen naar je leerlingen? Een Zoom-les? Online onderwijs is in ieder geval meer dan content of leerstof online zetten of een les in een leeg lokaal opnemen met een camera of via Zoom. Voor veel docenten en opleiders is het nu misschien tijd om de slag te maken met het ontwikkelen en verzorgen van beter doordacht online onderwijs en dat in verhouding tot klassikaal onderwijs, het zgn. blended learning.
E-learning, open onderwijs, blended learning en online onderwijs zijn begrippen die vaak door elkaar gebruikt worden maar er zijn duidelijke verschillen in betekenis. De term E-learning of ook wel technology enhanced learning is te gebruiken voor alle vormen van leren waar technologie aan te pas komt. Dit betekent dat ook het gebruik van technologie in de klas tot E-learning gerekend wordt en dat ook het gebruik van audio en video, televisie en andere media binnen de context van E-learning vallen. Open onderwijs is vrij toegankelijk en gratis en ook - heel belangrijk - het is aan te passen. Wikiwijs is hiervan een voorbeeld. Blended learning is een mengvorm van face-to-face en online onderwijs.
Online onderwijs kan verschillende verschijningsvormen hebben. Meestal wordt onderscheid gemaakt tussen drie vormen: ingeblikt, asynchroon en synchroon online onderwijs. Ingeblikt online onderwijs is onderwijs dat op voorhand is klaargezet en helemaal is uitontwikkeld. Kenmerken zijn het gebruik van teksten, illustraties, filmpjes en kennisclips, zelftoetsen en opdrachten met geautomatiseerde feedback. Ingeblikt online onderwijs kan volledig zelfstandig bestudeerd worden en er is geen persoonlijke interactie tussen docenten en studenten of tussen studenten onderling. Asynchroon online onderwijs is een vorm van online onderwijs waarbij er wel persoonlijke interactie is tussen docenten en studenten of tussen studenten onderling maar die vindt niet op hetzelfde moment plaats. Voorbeelden van asynchroon online onderwijs zijn emails, discussiegroepen of fora, blogs en instuuropdrachten in de digitale leeromgeving.Synchroon online onderwijs is een vorm van online onderwijs waarbij er persoonlijke interactie is tussen docenten en studenten en studenten onderling waarbij alle deelnemers op hetzelfde tijdstip beschikbaar moeten zijn. Voorbeelden hiervan zijn de chat, de virtuele klas, de live-uitzending via Zoom en skype. Waarschijnlijk hebben wij ons in de afgelopen weken vooral gericht op synchroon online onderwijs.
Volgens de definitie van Surf, de zusterorganisatie van Kennisnet voor het Hoger Onderwijs, is online onderwijs onderwijs waarbij de leermaterialen, tools en diensten volledig of voor ten minste 80% via het internet beschikbaar worden gesteld. Deze definitie is een afgeleide van de veelgebruikte definitie van Allen; Seaman (GradeLevel: Tracking Online Education in the United States, 2014) waarin zij spreken van een online cursus als minimaal 80% van de content online beschikbaar is. Bij cursussen waar 0 tot 29% van de content online beschikbaar is spreken ze van een face-to-face cursus. Wanneer 30 tot 80% van de leermaterialen, tools en diensten online beschikbaar zijn, gaat het om een blended cursus.
Maar onderwijs is natuurlijk altijd veel meer dan het aanbieden van content. De kern van alle onderwijs bestaat uit het activeren en begeleiden van studenten, hen aanzetten tot samenwerking, toetsen en tentamineren en feedback geven. De content online zetten is dus niet de kern van online onderwijs. Bij volledig online onderwijs vinden ook alle andere didactische handelingen online plaats.
In het kader van online onderwijs zijn er nog drie termen die we regelmatig tegenkomen: Open Educational Resources (OER), Massive Open Online Courses (MOOCs) en Small Private Online Courses (SPOCs). Open Educational Resources zijn stukjes online onderwijs: een les, een game, een tekst, een simulatie of een hele cursus, die een docent of een onderwijsinstelling gratis beschikbaar stelt en die anderen kunnen gebruiken en zelfs kunnen bewerken. Zij zijn vrij te gebruiken en te bewerken onder de creative commons licentie. Je hoeft het wiel dus niet zelf uit te vinden. Een voorbeeld van een Nederlands initiatief om online content voor het Voortgezet onderwijs te delen is Wikiwijs, een website waar docenten digitale lesmaterialen kunnen maken en met elkaar kunnen delen. De Belgische variant heet Klascement. Op Lesopafstand.nl vind je dat open lesmateriaal van Wikiwijs hier per vak gesorteerd. Dit lesmateriaal is direct te gebruiken.
Naast instructievideo’s in de methodes zelf, vind je ook op internet allerlei filmpjes met aanvullende instructies voor het behandelen van specifieke onderwerpen. Denk bijvoorbeeld aan Schooltv-filmpjes of video’s met extra uitleg van een leraar over een lastig onderwerp. Sommige docenten hebben een eigen kanaal op YouTube, waar zij uitleg geven over onderwerpen per vak en leerjaar. Zo hoeft je als leraar niet altijd zelf de instructie te geven, maar kan je de kwaliteiten van andere leraren benutten. Op de Symbaloo Pagina voor de examenleerlingen van de Vrijeschool Zutphen VO vind je er nog veel meer.
MOOC’s zijn open cursussen die meestal gratis beschikbaar worden gesteld voor grote groepen studenten.Een voorbeeld van een MOOC zijn de micromodules over online onderwijs van de Open Universiteit die de basis vormen van dit blog. In zes gratis micromodules van de Open Universiteit wordt je meegenomen in de wereld van het online leren, zoals dat bij de Open Universiteit wordt vormgegeven. In deze modules worden zes onderwijsfuncties onderscheiden: leerstof aanbieden, studenten activeren, studenten begeleiden, toetsen en tentamineren en samenwerken. Elk van deze functies kan je in een bepaalde mate online inrichten. Waar staat het online onderwijs nu? En wat kunnen we verwachten in de toekomst zijn vragen die in de modules worden behandeld. Meestal zijn MOOC’s maar voor een bepaalde periode te volgen, maar soms wordt er ook een gearchiveerde versie van de MOOC beschikbaar gesteld die dan wel permanent beschikbaar is Voor de genoemde micromodules over online onderwijs geldt dit laatste. Meer MOOC’s vind je bijvoorbeeld op Edx, Coursera, Futurelearn en Openuped.
Small Private Online Courses zijn volledige online cursussen die in een besloten omgeving worden aangeboden en die vaak ook deel uitmaken van een groter geaccrediteerd programma. Veel van de cursussen van bijvoorbeeld de Open Universiteit die volledig online worden aangeboden aan studenten voldoen aan de definitie van SPOC.
Is online onderwijs eigenlijk effectief? Er is wat ouder onderzoek beschikbaar. Zo stelden Sitzman [et al.] in een meta-analyse (Sitzmann, T., K. Kraiger, D. Stewart & R. Wisher (2006). Comparative effectiveness of webbased and classroom instruction: a meta-analysis. Personnel Psychology 59, p. 623-653) over online instructie of simulatieprogramma’s dat online instructie even effectief is als klassikale instructie bij het verwerven van zowel declaratieve (feiten en principes kennen) als procedurele kennis (weten hoe een taak moet worden uitgevoerd). Let wel: het betreft hier een onderzoek naar bedrijfs- en beroepsopleidingen. De combinatie van online en ‘offline’ leren (blended learning) is wat effectiever dan alleen klassikaal leren stellen de onderzoekers. Studenten zijn over beide vormen even tevreden. (Bron: Mary Dankbaar, Online leren: werkt dat?)
Uit een latere meta-analyse van bijna 300 studies naar de effectiviteit van E-learning blijken de resultaten veel overeenkomsten te vertonen. De overall conclusie is dat online onderwijs minstens zo effectief is als traditioneel onderwijs. Waarbij online onderwijs dus een volwaardig alternatief is voor contactonderwijs. De onderzoeken richten zich met name op onderwijs voor volwassenen en voortgezet onderwijs. Wil je nog betere leerresultaten behalen? Kies dan voor een “blended traject” (online én klassikaal), dit leidt tot een beter resultaat dan alleen klassikaal onderwijs of alleen online onderwijs.(Bron: Procademy)
De gang van zaken in een klaslokaal opnemen en dan online in bv. een Zoom sessie delen is minder effectief dan klassikaal onderwijs. De virtuele klas kent zijn eigen dynamiek en is veel minder geschikt voor informatieoverdracht pur sang. Het is voor de leerling zeer vermoeiend en de kans is groot dat als iemand even niet oplet hij of zij de draad compleet kwijt is.Telkens alert zijn is eigenlijk niet vol te houden..Online onderwijs vraagt om een eigen onderwijsontwerp dat past bij deze vorm van onderwijs. Leerlingen zitten geen opgenomen les van een uur uit, chatten werkt ook minder vlot dan een echte discussie. (Bron: Micromodule 6: Onderzoek over online onderwijs)
In 2016 antwoordde de kennisrotonde van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) op een vraag wat het effect is van blended onderwijs het volgende: “De objectieve effectiviteit, waaronder onderwijsprestaties, van blended leren is gemiddeld genomen klein tot middelgroot positief. Die gemiddelde effectiviteit verschilt niet per onderwijstype of leerstroming. Deze bevinding geeft hiermee een indicatie voor het effect op de onderwijsprestaties in het voortgezet onderwijs, onafhankelijk van het vak.” En verder “De positieve effecten van blended leren blijken samen te hangen met het gebruik van quizzen, zelf-testen of iets soortgelijks. Door bijvoorbeeld een quiz in te zetten als voorbereiding op klassikale lessen, moeten leerlingen hun geheugen actief gebruiken om het geleerde op te roepen, wat kan helpen om effectiever te leren. Ook kan interactie met de computer bijdragen aan het stimuleren tot actievere verwerking, omdat leerlingen filmpjes kunnen stopzetten, terugspoelen en herbekijken. Hierdoor worden vaardigheden beter aangeleerd.”
“Digitaal lesmateriaal kan de motivatie van de leerlingen verhogen, doordat het meer mogelijkheden biedt voor het leren in hun eigen tempo, rekening houdend met de mate waarin zij in staat zijn zelf sturing te geven aan hun leerproces. Meer motivatie leidt echter niet per definitie tot hogere onderwijsprestaties van leerlingen, omdat het afhankelijk is van de soort motivatie. Een hoge uitsluitend extrinsieke motivatie kan zelfs leiden tot lagere onderwijsprestaties. Uitsluitend intrinsieke motivatie leidt over het algemeen tot hogere leerprestaties.” (Bron: NRO)
Wat zijn de ervaringen van leerlingen? Vanuit Schoolleiders voor de Toekomst vonden eind mei 2020 drie online gesprekken met een beperkt aantal leerlingen plaats om dat te achterhalen. Als je de leerlingen vraagt of ze liever een online of offline les volgen, geven ze aan dat dat afhankelijk is van het type les. Noa: “Als het puur uitleg is, kan het online. Als het veel toepassen is, is het fijn om live les te hebben.” Een aantal leerlingen gaf aan het fijn te vinden dat ze meer vrijheid hebben als ze thuis leren. Ling vertelt: “Ik vind het fijn thuis, ik heb veel minder stress. Ik kan zelf alles op mijn eigen moment doen. Ik heb het gevoel dat ik voor mezelf werk, in plaats van voor school en voor de cijfers.” Noa: “School zorgt echt wel voor routine en ritme. Zo’n ritme vinden is echt een stuk moeilijker met alleen maar online lessen.”
De leerlingen gaven ook tips:
Volgens de definitie van Surf, de zusterorganisatie van Kennisnet voor het Hoger Onderwijs, is online onderwijs onderwijs waarbij de leermaterialen, tools en diensten volledig of voor ten minste 80% via het internet beschikbaar worden gesteld. Deze definitie is een afgeleide van de veelgebruikte definitie van Allen; Seaman (GradeLevel: Tracking Online Education in the United States, 2014) waarin zij spreken van een online cursus als minimaal 80% van de content online beschikbaar is. Bij cursussen waar 0 tot 29% van de content online beschikbaar is spreken ze van een face-to-face cursus. Wanneer 30 tot 80% van de leermaterialen, tools en diensten online beschikbaar zijn, gaat het om een blended cursus.
Maar onderwijs is natuurlijk altijd veel meer dan het aanbieden van content. De kern van alle onderwijs bestaat uit het activeren en begeleiden van studenten, hen aanzetten tot samenwerking, toetsen en tentamineren en feedback geven. De content online zetten is dus niet de kern van online onderwijs. Bij volledig online onderwijs vinden ook alle andere didactische handelingen online plaats.
Naast instructievideo’s in de methodes zelf, vind je ook op internet allerlei filmpjes met aanvullende instructies voor het behandelen van specifieke onderwerpen. Denk bijvoorbeeld aan Schooltv-filmpjes of video’s met extra uitleg van een leraar over een lastig onderwerp. Sommige docenten hebben een eigen kanaal op YouTube, waar zij uitleg geven over onderwerpen per vak en leerjaar. Zo hoeft je als leraar niet altijd zelf de instructie te geven, maar kan je de kwaliteiten van andere leraren benutten. Op de Symbaloo Pagina voor de examenleerlingen van de Vrijeschool Zutphen VO vind je er nog veel meer.
MOOC’s zijn open cursussen die meestal gratis beschikbaar worden gesteld voor grote groepen studenten.Een voorbeeld van een MOOC zijn de micromodules over online onderwijs van de Open Universiteit die de basis vormen van dit blog. In zes gratis micromodules van de Open Universiteit wordt je meegenomen in de wereld van het online leren, zoals dat bij de Open Universiteit wordt vormgegeven. In deze modules worden zes onderwijsfuncties onderscheiden: leerstof aanbieden, studenten activeren, studenten begeleiden, toetsen en tentamineren en samenwerken. Elk van deze functies kan je in een bepaalde mate online inrichten. Waar staat het online onderwijs nu? En wat kunnen we verwachten in de toekomst zijn vragen die in de modules worden behandeld. Meestal zijn MOOC’s maar voor een bepaalde periode te volgen, maar soms wordt er ook een gearchiveerde versie van de MOOC beschikbaar gesteld die dan wel permanent beschikbaar is Voor de genoemde micromodules over online onderwijs geldt dit laatste. Meer MOOC’s vind je bijvoorbeeld op Edx, Coursera, Futurelearn en Openuped.
Small Private Online Courses zijn volledige online cursussen die in een besloten omgeving worden aangeboden en die vaak ook deel uitmaken van een groter geaccrediteerd programma. Veel van de cursussen van bijvoorbeeld de Open Universiteit die volledig online worden aangeboden aan studenten voldoen aan de definitie van SPOC.
Is online onderwijs eigenlijk effectief? Er is wat ouder onderzoek beschikbaar. Zo stelden Sitzman [et al.] in een meta-analyse (Sitzmann, T., K. Kraiger, D. Stewart & R. Wisher (2006). Comparative effectiveness of webbased and classroom instruction: a meta-analysis. Personnel Psychology 59, p. 623-653) over online instructie of simulatieprogramma’s dat online instructie even effectief is als klassikale instructie bij het verwerven van zowel declaratieve (feiten en principes kennen) als procedurele kennis (weten hoe een taak moet worden uitgevoerd). Let wel: het betreft hier een onderzoek naar bedrijfs- en beroepsopleidingen. De combinatie van online en ‘offline’ leren (blended learning) is wat effectiever dan alleen klassikaal leren stellen de onderzoekers. Studenten zijn over beide vormen even tevreden. (Bron: Mary Dankbaar, Online leren: werkt dat?)
Uit een latere meta-analyse van bijna 300 studies naar de effectiviteit van E-learning blijken de resultaten veel overeenkomsten te vertonen. De overall conclusie is dat online onderwijs minstens zo effectief is als traditioneel onderwijs. Waarbij online onderwijs dus een volwaardig alternatief is voor contactonderwijs. De onderzoeken richten zich met name op onderwijs voor volwassenen en voortgezet onderwijs. Wil je nog betere leerresultaten behalen? Kies dan voor een “blended traject” (online én klassikaal), dit leidt tot een beter resultaat dan alleen klassikaal onderwijs of alleen online onderwijs.(Bron: Procademy)
De gang van zaken in een klaslokaal opnemen en dan online in bv. een Zoom sessie delen is minder effectief dan klassikaal onderwijs. De virtuele klas kent zijn eigen dynamiek en is veel minder geschikt voor informatieoverdracht pur sang. Het is voor de leerling zeer vermoeiend en de kans is groot dat als iemand even niet oplet hij of zij de draad compleet kwijt is.Telkens alert zijn is eigenlijk niet vol te houden..Online onderwijs vraagt om een eigen onderwijsontwerp dat past bij deze vorm van onderwijs. Leerlingen zitten geen opgenomen les van een uur uit, chatten werkt ook minder vlot dan een echte discussie. (Bron: Micromodule 6: Onderzoek over online onderwijs)
In 2016 antwoordde de kennisrotonde van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) op een vraag wat het effect is van blended onderwijs het volgende: “De objectieve effectiviteit, waaronder onderwijsprestaties, van blended leren is gemiddeld genomen klein tot middelgroot positief. Die gemiddelde effectiviteit verschilt niet per onderwijstype of leerstroming. Deze bevinding geeft hiermee een indicatie voor het effect op de onderwijsprestaties in het voortgezet onderwijs, onafhankelijk van het vak.” En verder “De positieve effecten van blended leren blijken samen te hangen met het gebruik van quizzen, zelf-testen of iets soortgelijks. Door bijvoorbeeld een quiz in te zetten als voorbereiding op klassikale lessen, moeten leerlingen hun geheugen actief gebruiken om het geleerde op te roepen, wat kan helpen om effectiever te leren. Ook kan interactie met de computer bijdragen aan het stimuleren tot actievere verwerking, omdat leerlingen filmpjes kunnen stopzetten, terugspoelen en herbekijken. Hierdoor worden vaardigheden beter aangeleerd.”
“Digitaal lesmateriaal kan de motivatie van de leerlingen verhogen, doordat het meer mogelijkheden biedt voor het leren in hun eigen tempo, rekening houdend met de mate waarin zij in staat zijn zelf sturing te geven aan hun leerproces. Meer motivatie leidt echter niet per definitie tot hogere onderwijsprestaties van leerlingen, omdat het afhankelijk is van de soort motivatie. Een hoge uitsluitend extrinsieke motivatie kan zelfs leiden tot lagere onderwijsprestaties. Uitsluitend intrinsieke motivatie leidt over het algemeen tot hogere leerprestaties.” (Bron: NRO)
De leerlingen gaven ook tips:
- Kijk
per leerling wat wel en niet werkt. De ene leerling vindt het fijn om wat
sturing te hebben, terwijl de andere leerling liever zijn eigen tijd
inplant. En waar de ene leerling het prettig vindt om met een toets aan te
tonen de stof te beheersen, toont de andere leerling dit liever aan via
een praktische opdracht.
- Bied
leerlingen de mogelijkheid om vakken op verschillende niveaus te volgen.
Een aantal leerlingen gaf aan dat dit hen zou motiveren om te leren.
- Inventariseer
de mogelijkheid om gedeeltelijk online lessen aan te bieden voor
leerlingen die dit graag willen, maar ga nooit volledig over op digitaal
onderwijs.
Herman Rigter, directeur ICT en docent robotica, media en maakonderwijs bij de Alberdingk Thijm Scholen wijst ons erop dat leerdoelen juist in deze periode houvast kunnen bieden aan docent en leerlingen: “Met afstandsleren heb je niet dezelfde productiviteit als in je reguliere lessen. Door te werken vanuit leerdoelen heb je beter zicht op welke kennis en vaardigheden jouw leerlingen moeten opdoen. Als duidelijk is welke set leerdoelen je in een bepaalde periode met je leerlingen wilt behalen, dan kun je als docent zelf bepalen hoe je de te behalen kennis en vaardigheden in je lessen aan bod laat komen. En je kunt de leerling ruimte geven om zelf keuzes te maken in hoe hij of zij laat zien de leerdoelen behaald te hebben.” Nu het onderwijs op afstand plaatsvindt, kan een leerling bijvoorbeeld in plaats van een schriftelijke toets ook een werkstuk maken of een online presentatie geven. Herman vervolgt: “Bijkomend voordeel is dat leerlingen zich meer eigenaar voelen van hun leerproces als ze zelf mogen bepalen hoe ze laten zien dat ze bepaalde kennis en vaardigheden beheersen. Als leerlingen zelf keuzes mogen maken, leidt dit vaak tot meer motivatie.” (Bron: Voortgezet leren)
Effectief leren op afstand betreft een korte en bondige gratis cursus om afstandsleren snel en op een verantwoorde, doordachte manier te implementeren in de eigen onderwijsorganisatie. Een goede gratis handout waarin vooral ook veel tools worden behandeld is Online onderwijs van Todaysteachingtools. De gratis webinars van Academy4learning zijn ook de moeite waard en worden steeds herhaald. Een webinar van Michel van Ast over blended learning is hier te volgen.
Vernieuwenderwijs.nl is een platform van, voor en door docenten die interesse hebben in onderwijsinnovatie. Hier vind je artikelen, video’s, downloads, boeken en andere tips over de nieuwste ontwikkelingen, gedachtes over onderwijs, onderzoeken, professionalisering, apps en tools en lesideeën. Het artikel over Afstandsleren geeft je praktische tips.
Tot slot. “Hoe maken we van school een plaats die zowel uitnodigt tot samenwerken als tot zelfstandig werken?”, filosofeert de directeur van de Bernard Lievegoedschool verder. “Een plaats waar je een les volgt, misschien wel een instructie terugkijkt omdat die instructie is opgenomen, een plaats waar je de leraar even opzoekt indien nodig. Een plek waar de buitenwereld naar binnen komt en die uitnodigt tot activiteiten buiten school.“
Zie ook: Onderzoekonderwijs, VO raad
Zie ook: Onderzoekonderwijs, VO raad
